Dzień dobry.
Witam Panią Dyrektor, Panie nauczycielki i Was drogie dzieci. Nazywam się Grzegorz Krysiewicz, jestem mieszkańcem Choroszczy. Wielu z nas ma różne zainteresowania. Jeden zbiera znaczki, ktoś inny łowi ryby. Moim hobby, moją pasją jest historia. Historia jest zbiorem wiedzy, informacji o wydarzeniach, które miały miejsce w miejscowościach, w których mieszkacie. Dotyczy to również Choroszczy, czy patrząc dalej Białegostoku, czy jeszcze szerzej, dotyczy to naszego kraju. Lubię słuchać, gdy ktoś opowiada o zdarzeniach, które widział i o ludziach, którzy brali w tych wydarzeniach udział. Wzbogaca to moją wiedzę, a zarazem zaspokaja ciekawość. Lubię również o tym z kimś porozmawiać. To był jeden z powodów, dla których wraz z kolegami założyłem organizację, nazywającą się: Stowarzyszenie Pamięć i Tożsamość Skała. Razem z koleżankami i kolegami staramy się szerzyć wiedzę historyczną o naszym mieście i Ojczyźnie wśród społeczeństwa .
Wasza pani dyrektor o tym doskonale wie, gdyż bierze udział w imprezach organizowanych przez nasze stowarzyszenie. Z tego powodu zaprosiła mnie do waszej szkoły, abym opowiedział o Powstaniu Styczniowym, gdyż zbliża się 150 rocznica jego wybuchu. Tak przygotowani teoretycznie, możecie wziąć udział w wystawie broni powstańczej, która odbędzie się w dniu 18 stycznia 2013 roku w naszym Gimnazjum. Jeśli temat powstania styczniowego Was zainteresuje, możecie również wziąć udział w sesji naukowej, która odbędzie się 19 stycznia o godzinie 15.00 również w Gimnazjum. Swoje referaty wygłoszą tam znani profesorowie historii, którzy szczegółowo opowiedzą o tych wydarzeniach.
Dlatego też dzisiaj opowiem Wam w dużym skrócie o powstaniu styczniowym. Następnie porozmawiamy o broni używanej podczas powstania, a na końcu spotkania będzie zagadka z nagrodami.
Żeby zrozumieć dlaczego ono wybuchło, jakie były tego powody, należy cofnąć się dość daleko w czasie. Postaram się opowiedzieć Wam o tym tak, abyście zrozumieli zachodzące na przestrzeni wieków procesy historyczne.
Cofnijmy się aż o 1000- 1200 lat wstecz. Na terenach gdzie dziś żyjemy, czyli nad rzeką Narwią, pobliskim Bugiem (Drohiczyn), czy Biebrzą (Goniądz) i dalej na wschód, aż w głąb Rosji żyły plemiona zwane Słowianami. Natomiast na zachodzie Słowianie zamieszkiwali tereny aż do Berlina. Żyli tam Słowianie zachodni, a jedna z dzielnic dzisiejszego Berlina nosiła nazwę Kolno. Słowianie zostali pokonani przez plemiona germańskie. Zostali wybici lub zgermanizowani. Ostatnie słowiańskie nazwy miejscowości wokół Berlina zostały zlikwidowane prze Adolfa Hitlera w 1938 roku. Na południu słowiańskie były dzisiejsze Czechy, Węgry, Słowacja. Niemcy na Śląsku pojawili się na zaproszenie polskich książąt po spustoszeniu tych terenów przez Mongołów w XIV w. Plemiona te pod przywództwem swych wodzów plemiennych prowadziły między sobą nieustanne wojny. Celem tych wojen było zdobycie łupów oraz powiększenie własnego obszaru. W ten sposób wódz plemienia, który pobił swych sąsiadów stawał się księciem. Jednym z takich wodzów plemiennych był Siemowit z rodu Polan, który w 960 roku został pierwszym księciem z dynastii Piastów. Polanie zamieszkiwali tereny w okolicach Poznania i Głogowa. To on i jego następcy pokonali sąsiednie ludy, narzucili im swoje panowanie i nazwali tak stworzone państwo Polską (legenda o Lechu). Wtedy powstała nazwa – Wielkiej Polski czyli Wielkopolska. Kolejna dynastia wspaniałych polskich królów z dynastii Jagiellonów powiększyła Polskę aż do 2 milionów kilometrów kwadratowych, tworząc największe państwo w Europie sięgające daleko w głąb dzisiejszej Rosji. Dla przypomnienia podam tylko, że powierzchnia dzisiejszej Polski wynosi trochę ponad 322 tysięcy kilometrów kwadratowych. Jest to jedna z przyczyn, dla których pozycja i znaczenie naszego kraju ciągle spada. Dlaczego tak się stało, że Polska straciła tak dużo terytorium. Przyczyn było kilka.
1. W roku 1572 dynastia Jagiellonów zakończyła się śmiercią Zygmunta II Augusta. To tak, jakby Polska straciła właściciela. Rozpoczęły się czasy królów elekcyjnych czyli królów z wyboru. Walka polskich oraz obcych magnatów o tron Polski rozbiła jedność państwa (Radziwiłowie, Zamojscy, Potoccy, Braniccy).
2. Brak silnej władzy centralnej skutkował brakiem reform gospodarczych i społecznych, co spowodowało zacofanie względem innych państw. Zajęta walką o władzę magnateria nie dbała o rozwój rzemiosła, manufaktur, dróg i nowoczesnego rolnictwa.
3. W tym samym czasie wokół Polski powstają nowe państwa takie jak: Austria, Rosja, Prusy oraz Szwecja. Wszystkie one dążą do powiększenia swego obszaru kosztem Polski.
4. Przez prawie sto lat aż do końca XVII wieku ze wszystkimi tymi państwami Polska walczy o swe granice. Skutkuje to olbrzymim osłabieniem gospodarczym i zubożeniem społeczeństwa. Tym chętniej polscy magnaci zaczęli brać łapówki od ambasadorów obcych państw. W konsekwencji Państwo Polskie zostaje rozdrapane przez trzech zaborców: Rosję, Prusy i Austrię w 1795 roku, przypieczętowane III Rozbiorem Polski (92 I, 93 II, 95 III). Po pięciuset latach dominacji w Europie Polska jako samodzielny byt przestaje istnieć.
Jakie były tego skutki dla Polaków?
Myślę, że co najmniej dwojakie:
1. Olbrzymi wyzysk gospodarczy, który przejawiał się rabunkiem bogactw naturalnych i kradzieżą dochodów ludności w postaci wysokich podatków.
2. Drugim skutkiem utraty niepodległości był ucisk społeczny, objawiający się zepchnięciem ludności polskiej do ludzi drugiej kategorii. Pozbawiono Polaków praw obywatelskich i okazywano im pogardę.
I tak wielki i dumny naród polski, potomek dwóch wspaniałych dynastii królewskich, Piastów i Jagiellonów, potem wielkich hetmanów takich jak Sobieski, naród o wspaniałej kulturze stał się niewolnikiem.
Ludność polska oczywiście nie chciała pogodzić się z niewolą i podjęła szereg prób odzyskania niepodległości. Pierwszą było powstanie kościuszkowskie już w 1794 roku po II rozbiorze, potem powstanie listopadowe w 1830 roku, krakowskie – 1846 r., poznańskie w 1848 r.
Kolejne powstanie wybucha 22 stycznia 1863 roku w zaborze rosyjskim.
Dlaczego akurat w rosyjskim. Dlatego, że panował w nim największy ucisk ekonomiczny i społeczny. Na to wszystko nakładała się przymusowa rusyfikacja ludności polskiej i bezwzględne zwalczanie Kościoła Katolickiego.
Powstanie miało formę wojny partyzanckiej, zorganizowanej w partie powstańcze. Było ich bardzo dużo, najwięcej na terenie zaboru rosyjskiego. W Choroszczy i w pobliskim Białymstoku żadnych walk nie było z uwagi na to, że tu stacjonowało carskie wojsko pod wodzą okrutnego dowódcy Murawiewa. Ochotnicy wstąpili do oddziałów walczących w pobliżu Białegostoku. Na północy od Białegostoku w okolicy Wizny i puszczy Augustowskiej walczyły oddziały pułkownika Konstantego Wawra Romatowskiego. Na Mazowszu i ziemi Bielskiej pułkownika Władysława Romana Cichorskiego ps.”Zameczek” oraz kawaleria Kazimierza Kobylańskiego. W Puszczy Knyszyńskiej i Supraskiej oddziały Walerego Wróblewskiego.
22 stycznia 1863 roku powstańcy zdobyli Suraż. W kolejnych dniach podjęto próby zdobycia Ostrowi Mazowieckiej, Tykocina, Stelmachowa, Mężenina, Łap oraz innych miejscowości, jednak bez powodzenia. Wojsko carskie wykorzystując swą przewagę militarną rozbijało kolejne oddziały powstańcze. Do największej bitwy doszło pod Siemiatyczami 6-7 lutego1863 roku. Tu również powstańcy ponieśli klęskę. Kolejna klęska pod Waliłami 29.04.1863 spowodowała że powstańcy zostali zepchnięci na południe Podlasia w lubelskie, a potem w świętokrzyskie. W miesiącach letnich Rosjanie rozbili mniejsze oddziały, a powstańców aresztowano. Jednym z ostatnich schwytanych powstańców był ks. generał Stanisław Brzózka, którego powieszono w Sokołowie Podlaskim 23.05.1865 roku. Głównego organizatora ruchu niepodległościowego w Choroszczy Ksawerego Markowskiego wraz z dwoma współpracownikami: Oświęcimskim Wincentym i Rogowskim Janem stracono w Choroszczy 14 października 1863 roku. Jedną osobę z Choroszczy stracono w Grodnie. Według dokumentów rosyjskich to byli jedyni skazańcy, a wyrok na trzech pierwszych osobach wykonano na choroszczańskim rynku. Według źródeł ustnych stracono łącznie 15 osób na tzw. szubienicy. Nazwiska straconych widniały wypisane na ścianach w kaplicy cmentarnej. Tam również wypisano kolejnych 13 nazwisk, uczestników powstania styczniowego. Wielki dramat spotkał pobliską wieś Jaworówkę, którą spalono, a mieszkańców wywieziono na Sybir, skąd nigdy nie powrócili. Spalono również wieś Łukawicę. Na te miejsce sprowadzono rdzennych Rosjan. Przez samą Choroszcz w końcu sierpnia 1863 przechodził oddział Kobylańskiego, który zarekwirował dwadzieścia koni ze stajni Moesa, w odwecie za wysłanie przez niego przeciwko powstańcom uzbrojonych pracowników. W 1229 bitwach poległo 30 tysięcy powstańców, 700 złapanych z bronią w ręku rozstrzelano lub powieszono, 40 tys. obywateli polskich wspomagających powstanie wywieziono na Sybir. Miastom, które pomagały powstańcom, zabrano prawa miejskie, powodując ich upadek. Skonfiskowano 1660 majątków szlacheckich, spacyfikowano Kościół Katolicki, który był wtedy i dzisiaj jest ostoją polskości. Po powstaniu Rosjanie dopuścili się na ludności polskiej straszliwych gwałtów i rabunków.
Czy powstanie przyniosło coś dla Polski pozytywnego? Myślę że tak. Wymienię tylko moim zdaniem najważniejsze pozytywne skutki powstania styczniowego:
1. Car rosyjski chcąc zniechęcić chłopów do udziału w powstaniu zniósł pańszczyznę, co w perspektywie 30 – 40 lat spowodowało powstanie kilku milionów nowych gospodarstw rolnych. Nowi właściciele gospodarstw murem stanęli w obronie swej własności, gdy bolszewicy napadli na Polskę w 1920 roku.
2. Upadek powstania spowodował niesamowity rozwój wspólnoty narodowej, ból po zabitych i nienawiść do rosyjskiego okupanta scementowały naród polski na długie lata. Naród polski nie dał się zrusyfikować ani zgermanizować
3. Sądzę, że gdyby nie było Insurekcji Kościuszkowskiej w 1794 r, powstania listopadowego w 1830 r, powstania poznańskiego w 1846 r, powstania krakowskiego w 1848 r i wreszcie powstania styczniowego 1863 r to dzisiaj tu zebrani nie mówilibyśmy i nie myślelibyśmy po polsku.