Wystąpienie w dniu 10. 11. 2015r. Podczas

uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej, poświęconej

przedwojennym kierownikom Szkół Powszechnych gminy Choroszcz

Szanowni Państwo , droga młodzieży

Nazywam się Grzegorz Krysiewicz, od kilku lat sprawuję funkcję prezesa Stowarzyszenia Pamięć i Tożsamość Skała z siedzibą w Choroszczy.

Jednym z głównych zadań stowarzyszenia( Pamięć i Tożsamość Skała) jest propagowanie lokalnej historii. Staramy się przypominać społeczeństwu wydarzenia, które w przeszłości tu na naszej Choroszczańskiej ziemi miały miejsce. Wraz z tymi zdarzeniami pragniemy też przypomnieć ludzi, którzy brali w tym udział. Wielu z nich bardzo zasłużyło się naszej gminie i ojczyźnie, a zostali zupełnie zapomniani. Przypominamy o nich stosując różne sposoby, najczęściej publikując teksty o tematyce historycznej, na łamach naszej lokalnej gazety czy na stronach internetu. Organizowaliśmy i organizujemy również uroczystości rocznicowe.

Proszę Państwa

Dzisiaj spotykamy się z dwóch radosnych okazji: pierwszą jest 97 rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości, drugą jest akt upamiętnienia przedwojennych kierowników Szkół Powszechnych z gminy Choroszcz. Wyjątkowość tych okazji wynika z faktu, że odzyskaliśmy wolność po 123 latach niewoli i zarazem czcimy grupę obywateli gminy Choroszcz, która wolność Ojczyźnie naszej wywalczyła. Oni to, po jej odzyskaniu, z oddaniem dla Polski pracowali. Zanim jednak do tego aktu przystąpimy, pragnę przedstawić Państwu choć kilka słów tła historycznego.

O przyczynach upadku tak potężnego państwa jakim była Polska, państwa które dominowało w Europie przez kilka wieków, mówiłem tu w tej szkole kilka razy na Lekcjach Historii. W wielkim skrócie można powiedzieć, że państwo nasze upadło na skutek wyczerpania ciągłymi wojnami, które trwały prawie sto lat, oraz z powodu braku silnego ośrodka władzy. Po wygaśnięciu linii Jagiellonów nastały czasy królów elekcyjnych. Wraz z nimi przyszła anarchia, korupcja, demoralizacja elit politycznych. Takie zjawiska zawsze prowadzą do upadku państwa. Skończyło się to rozbiorami i Polska zniknęła z mapy Europy. Oczywiście środowiska patriotyczne usiłowały odzyskać niepodległość poprzez wywołanie kilku powstań. Były one solidarnie tłumione przez zaborców. Powstanie Styczniowe z 1863 roku było najbardziej krwawym zrywem niepodległościowym. Przyniosło ono wielkie straty w ludziach, i wywołało niespotykane represje, głównie ze strony zaborcy rosyjskiego. Naród polski zakuto w surowy reżym policyjny, czyniąc z polaków obywateli drugiej

2

kategorii. Gorycz z przegranej walki, dyskryminacja, prześladowania, germanizacja i rusyfikacja wywołały w społeczeństwie trwałą nienawiść do zaborców. Na tym gniewie i chęci rewanżu wychowało się całe pokolenie Polaków.

Wreszcie w listopadzie 1918 roku udało się tą niepodległość odzyskać. Pokolenie Polaków czasami określane mianem „pokolenia Józefa Piłsudskiego” umiejętnie wykorzystało wybuch I Wojny Światowej i konflikt pomiędzy zaborcami. 11 listopada 1918 roku Józef Piłsudski wrócił do Warszawy. Jeszcze tej nocy rozpoczęły się walki z Ukraińcami o Lwów, a potem ze wszystkimi sąsiadami, o granice. W krwawym trudzie polskiego żołnierza i wysiłku całego społeczeństwa powstała II Rzeczypospolita. Pomimo straszliwych zniszczeń wojennych i strat w ludziach, zdolny i pracowity naród polski bardzo szybko stworzył silne i nowoczesne europejskie państwo. Był to zdumiewający sukces Polaków. W tym sukcesie niemały udział mieli polscy nauczyciele. To oni pokonali analfabetyzm i byli animatorami postępu w wielu dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.

Po przegranej wojnie obronnej w 1939 roku ta grupa społeczna jako jedna z pierwszych padła ofiarą represji okupantów rosyjskich i niemieckich. Zawarte pomiędzy nimi 28 września 1939 roku „ Porozumienie o Granicach” zawierało uzgodnienia o wspólnym fizycznym likwidowaniu administracji polskiej, w tym inteligencji. W miesiącach jesiennych 1939 roku na terenie naszej gminy aresztowani zostali wszyscy przedstawiciele inteligencji, których Rosjanie zlokalizowali. W śród aresztowanych byli prawie wszyscy kierownicy Szkół Powszechnych z gminy Choroszcz. Zostali oni osądzeni na wieloletnie więzienie i do marca 1940 roku wywiezieni do gułagów w głąb Rosji. Z siedmiu kierowników szkół, czterech zginęło z rąk Rosjan. Byli to: Jan Hołub, Czesław Sucharski, Jan Mancewicz, Leonard Prystrom. Dwóch zginęło z ręki niemieckiej, byli to: Antoni Bućko i Józef Świrniak. Ocalał jeden, Władysław Kurczak, który odbywając wyrok w łagrze sowieckim, dostał się do armii Andersa.

Jako że Rosjanie wyznawali zasadę niszczenia przeciwników politycznych aż do korzeni, 13 kwietnia1940 roku aresztowano ich rodziny i deportowano wraz z innymi mieszkańcami gminy na Syberię. Ponad dwustu naszych rodaków umieszczono w łagrach, gdzie umierali z głodu i z zimna. Cisza o zbrodniach na Polakach, jaka zapadła po 1945 roku miała sprawić, że po milionach ofiar niemieckiego socjalizmu i rosyjskiego komunizmu, społeczeństwo miało zapomnieć. Polacy, mieli zapomnieć o tych wspaniałych ludziach, którzy dla Polski gorliwie pracowali w czasie pokoju, a w czasach wojny walczyli za nią z bronią w ręku. Dla niej też cierpieli i tracili życie.

Szanowni Państwo

Dlatego też każda taka osoba, którą przywrócimy do społecznej pamięci jest tak ważna, ma to ogromne znaczenie dla polskiej tożsamości i dla prawdy historycznej. Służy to też przywróceniu zapomnianym, czy nieznanym, osobistej godności i należnej pamięci.

W polskiej tradycji jest tak, że z okazji świąt narodowych odznacza się

3

zasłużonych obywateli medalami. My nie mamy takich uprawnień, ale możemy uhonorować ich tablicą pamiątkową. Pragniemy, aby ich postawy życiowe i oddanie naszej Ojczyźnie – Polsce były przykładem dla następnych pokoleń Polaków. Niech ich nazwiska błyszczą w pełnej chwale, na tej mosiężnej tablicy, którą dziś odsłonimy na murach Zespołu Szkół w Choroszczy.

Chwała bohaterom !

Szanowni Państwo

Proszę teraz moich kolegów ze Stowarzyszenia Pamięć i Tożsamość Skała o przedstawienie skróconych życiorysów osób, które pragniemy uhonorować, umieszczając ich nazwiska na tablicy pamiątkowej. Chcę nadmienić, że życiorysy naszych bohaterów nie są pełne z uwagi na upływ czasu i ograniczone źródła informacji. Zostały opracowane na podstawie danych zebranych od rodzin, z relacji innych osób, oraz wiedzy uzyskanej z Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie oraz Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku.