NARODOWE SIŁY ZBROJNE W GMINIE CHOROSZCZ

 Narodowe Siły Zbrojne to konspiracyjna organizacja przedwojennego Obozu Narodowego działająca w okresie II wojny światowej i po niej. Zorganizowana profesjonalnie przez zawodowych żołnierzy Wojska Polskiego skutecznie zwalczała okupantów niemieckich i sowieckich. Likwidowała partyzantkę radziecką, oddziały Gwardii Ludowej i Ukraińskiej Armii Powstańczej. Komórki bojowe tej organizacji oraz żandarmerii PAS wykonały też wiele wyroków śmierci na Polakach, którzy podjęli się współpracy z Rosjanami. Likwidowano funkcjonariuszy nowej komunistycznej władzy szczególnie Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji. Jej celem nadrzędnym było odzyskanie niepodległości i zbudowanie suwerennej katolickiej, narodowej Polski.

Na naszym terenie była drugą po Armii Krajowej siłą wojskową i polityczną. Do jej szeregów garnęła się inteligencja katolicka i środowiska bardziej tradycyjne, skupione wokół kościoła katolickiego. Potrafiła zbudować doskonały wywiad jak Bojowa Organizacja Wschód i wiele dobrze zorganizowanych struktur wojskowych oraz cywilnych w naszym terenie. Organizacja była najliczniejsza w powiecie mazowieckim, łomżyńskim i białostockim. W naszej gminie, we wszystkich wsiach dominowała Armia Krajowa. Wyjątkiem był Rogówek, gdzie prawie wszyscy mieszkańcy należeli do Narodowych Sił Zbrojnych, a później do Narodowego Związku Wojskowego. Wynikało to z tego, że przed wojną kilka osób z tej miejscowości należało do Stronnictwa Narodowego.

Po wybuchu wojny wszystkie partie polityczne przystąpiły do budowy własnych oddziałów zbrojnych do walki z Niemcami. Tam, gdzie silny był ruch ludowy, jak w Dobrzyniewie, powstały Bataliony Chłopskie. Gdzie byli zwolennicy rządu w Londynie, powstawała Armia Krajowa. Młodzi ludzie, którzy chcieli walczyć o wolność Polski, wstępowali do organizacji, jakie działały w ich miejscowościach. Najczęściej nie byli wyrobieni politycznie. Ale jak już złożyli przysięgę, to obowiązywała ich dyscyplina wojskowa. Nikt zwykłego szeregowca w żadnej organizacji o zdanie nie pytał.

Mieszkańcy Rogówka posyłali swe dzieci do Szkoły Powszechnej, która była w Majątku Rogowo. Do tej szkoły uczęszczały też dzieci z Rogowa, a nawet z Pańk. Wszyscy się znali, wielu było ze sobą spokrewnionych. Jedni o drugich wiedzieli kto jest kto. W okresie okupacji niemieckiej współpracy pomiędzy tymi dwiema organizacjami raczej nie było. Trzymano się na dystans. Każdy robił swoje. Jakie panowały stosunki pomiędzy organizacjami, zależało głównie od rozkazów z góry. Dużo też zależało od tego, co sobą reprezentowali lokalni przywódcy. Dowódcą IV kom. NSZ był Popko Mieczysław z Gajownik, a Komendantem placówki AK nr 8 w Choroszczy był Antoni Lebiedziński z Maj. Rogowo. Znali się, odnosili się do siebie poprawnie, ale na dystans. Zmieniło się to dopiero, gdy Komendant Okręgu Białystok Władysław Lniarski we wrześniu 1945 roku rozwiązał AK.

Armia Krajowa przemieniła się w Ruch Oporu Bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość”. Ci, co chcieli lub musieli walczyć, przeszli do oddziałów zwartych Narodowego Związku Wojskowego, głównie III Brygady „Burego”. Oddziały te operowały po drugiej stronie Narwi, w powiecie bielskim, mazowieckim, warszawskim, łomżyńskim znajdując oparcie we wsiach szlacheckich. Na miejscu działały struktury lokalne, które w ramach kompani, plutonu tworzyły grupy zbrojne do wykonania konkretnego zadania. Po akcji rozchodzono się do domów.

W styczniu 1945 roku komendantem żandarmerii powiatowej NZW został „Gryf” Henryk Sikorski. Był nim do końca roku. Jego to Milicja Obywatelska podejrzewała o większość zamachów dokonanych w gminie Choroszcz. Zarzucano mu likwidację załogi posterunku milicji w Choroszczy dokonanej 24 lutego 1945 roku, jak i zabicie kilku mieszkańców miasteczka podejrzanych o współpracę z komunistycznymi organami bezpieczeństwa. Kolejnym komendantem posterunku milicji w Choroszczy w 1945 roku został sierżant Jan Ostapczuk, dowódca kompani NZW. Gdy UB zaczęło podejrzewać go o przekazywanie informacji dla podziemia, uciekł wraz z załogą do „Gryfa”. Zabrał z sobą broń i listy agentów UB, na podstawie których posypały się kolejne wyroki.

Grupa „Gryfa” była najsilniejsza i najbardziej aktywna w zwalczaniu władzy ludowej. „Gryf” lubił mówić o sobie: „ja tu ważniejszy niż Sikorski”. Drugą pod względem wielkości i aktywności grupą podziemia dowodził od maja 1945 roku Piotr Grzybko ps. „Młot”. Jako członek Armii Krajowej był aresztowany jesienią 1944 roku przez UB i siedział w więzieniu w Białymstoku przy ulicy Kopernika. Wraz z grupą około stu więźniów uciekł z więzienia podczas „wielkiej ucieczki” w dniu 9 maja 1945 roku. Został awansowany 28.07.45 na sierżanta i zarazem na dowódcę patrolu dywersji AK, później WiN-u. Grupie tej przypisuje się wykonanie wyroków śmierci na mieszkańcach Kruszewa – 4osoby, Izbiszcz – 1 osoba, Konował – 1 osoba, Kościuk – 3 osoby. Osoby te podejrzewano o współpracę z komunistami. Osobną grupą byli zabici z powodu trudnienia się rabunkami. Obie grupy działały jeszcze po amnestii w 1947 roku, Urząd Bezpieczeństwa wyłapał prawie wszystkich ich członków. Jedynie „Młot” uniknął aresztowania, gdyż na fałszywych dokumentach, w stroju księdza wyjechał na Prusy i nigdy nie powrócił w rodzinne strony.

Częściowa lista żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych – Narodowego Związku Wojskowego

z Gminy Choroszcz i okolicy

Bibliografia:

1.Jerzy Kułak-Rozstrzelany Odział

2. Wywiad z Henrykiem Konopko, Janem Okruszko – członkami IV kompanii NZW